Εκμετάλλευση ανθοφοριών της άνοιξης

Η άνοιξη χαρακτηρίζεται από αφθονία φυτών σε άνθηση που βοηθούν στην ανάπτυξη του μελισσιού και δίνουν την πρώτη παραγωγή. 

·                                 Αγριοβερυκοκκιά. (Prunus pseudarmeniaca). Θάμνος με άνθη λευκά, δίνει άφθονο νέκταρ και γύρη τον Απρίλιο-Μάιο. Αγριόβικος (Vicia spp) Καβαλλαριά. Δίνει άφθονο νέκταρ από ανθικά και εξωανθικά νεκτάρια. Αρκετά σημαντικό μελισσοκομικό φυτό περιορίζεται όμως από τα ζιζανιοκτόνα. Με συνθήκες ήπιου χειμώνα και βροχερής άνοιξης κλιμακώνει την ανθοφορία από το τέλος του χειμώνα έως και το καλοκαίρι (Τσέλιος, 1996β). Είναι φυτό ευαίσθητο στους παγετούς. 

·                                 Αγριοκορομηλιά (Prunus spinosa) Tσαπουρνιά. Θάμνος ακανθώδης με άσπρα άνθη που συναντάται σε θαμνώδη δάση. Ανθίζει το Μάρτιο-Απρίλιο και δίνει περισσότερο γύρη και λιγότερο νέκταρ. 

·                                 Αγριοτρίφυλα (Trifolium spp). Υπάρχουν αρκετά είδη, σχεδόν όλα δίνουν άφθονο νέκταρ. Τα αγριοτρίφυλα απαιτούν πολλές βροχές για να αποδώσουν το μέγιστο των δυνατοτήτων τους.  

·                                 Αγριοφασκομηλιά. (Cistus salviaefolius). Δίνει άφθονο νέκταρ και το παραγόμενο μέλι είναι αρωματικό.. 

·                                 Aκακία (Robinia pseudoacacia) H ακακία είναι πολύ διαδεδομένο δέντρο, αυτοφυές σε χέρσα εδάφη και σε ρεματιές, αλλά και καλλωπιστικό που συχνά συναντιέται σε δεντροστοιχίες δρόμων, αυλές σπιτιών και σε δασικές εκτάσεις. Η άνθισή της αρχίζει από 5-10 Μαίου, διαρκεί κατά μέσο όρο 5-6 μέρες. Είναι ευαίσθητο δένδρο στις καιρικές συνθήκες. Η βροχή και ο δυνατός ξηρός άνεμος στην ανθοφορία σταματά τη νεκταροέκκριση. Μόνο το 20% του διαθεσίμου νέκταρος αξιοποιείται από τις μέλισσες. Οι σβόλοι γύρης που συλλέγουν οι μέλισσες από την ακακία είναι μικροί. Δίνει ανοιχτόχρωμο μέλι που δύσκολα κρυσταλλώνει. 

·                                 Ανεμώνες (Anemone spp). Πολυετές φυτό με άνθη κυανά, ερυθρά ή λευκά. Συναντάται σε χέρσες εκτάσεις. Ανθίζει από Φεβρουάριο μέχρι Μάιο δίνει άφθονη γύρη και μερικές φορές νέκταρ. 

·                                 Ακτινιδιά (Actinidia chinensis Planch). Δίνει αποκλειστικά γύρη γι’ αυτό τα μελίσσια πρέπει να τροφοδοτούνται διεγερτικά με σιρόπι (1:1) για να διατηρηθεί η ωοτοκία της βασίλισσας.

·                                  Aνοιξιάτικο πεύκο. Μελιτώδεις εκκρίσεις από το έντομο Marchalina helenica τον Μάρτιο και Απρίλιο. Οι μέλισσες συλλέγουν αρκετές ποσότητες μελιτώματος και γίνεται ο  πρώτος τρύγος στα πευκοδάση. Το ανοιξιάτικο πευκόμελο διαφέρει στα οργανοληπτικά και φυσικοχημικά χαρακτηριστικά από το φθινοπωρινό πευκόμελο (Θρασυβούλου και Μανίκης, 1990)

·                                 Αφάνα (Genista acanthoclados)

·                                 Aχινοπόδα. Θάμνος με κίτρινα άνθη, δίνει νέκταρ και γύρη το Μάιο-Ιούνιο. . Βερβερίς (Berberis vulgaris) Aξάγκαθα. Ψηλός θάμνος με αγκάθια και κίτρινα άνθη. Είναι αυτοφυές, καλλιεργείται όμως και σε κήπους και πάρκα ως καλλωπιστικό. Ανθίζει τον Απρίλιο-Ιούνιο, δίνει άφθονο νέκταρ.

·                                 Βερβερίς (Berberis cretica) Τρικοκιά, σταφύλι βλάχικο. Χαμηλός θάμνος με άνθη κίτρινα, συναντάται σε άγονους τόπους και παράγει άφθονο νέκταρ τον Απρίλιο έως Ιούνιο. 

·                                 Βερυκοκκιά (Prunus avium L.). Δίνει άφθονη γύρη και νέκταρ που προσελκύουν αρκετά τις μέλισσες. 

·                                 Βίκος (Vicia sativa) Δίνει νέκταρ από ανθικά και εξωανθικά νεκτάρια. Είναι αρκετά σταθερή πηγή νέκταρος, δεν επηρεάζεται από παράγοντες περιβάλλοντος. 

·                                 Βυσσινιά (Prunus cerasus L.). Έχει νέκταρ μέτριο σε ζάχαρα (15-4%) και γύρη που προσελκύει τις μέλισσες. 

·                                 Δάφνη (Laurus nobilis).Βάγια. Καλλιεργείται σε κήπους και πάρκα ως θάμνος ή μικρό δέντρο. Βρίσκεται επίσης και σε άγρια κατάσταση, κύρια σε χαράδρες που σκιάζονται. Ανθίζει το Μάρτιο-Απρίλιο, δίνει άφθονη γύρη και νέκταρ. 

·                                 Δαμασκηνιά (Prunus domestica L.) Η συγκέντρωση υδατανθράκων στο νέκταρ των διάφορων ποικιλιών δαμασκηνιάς κυμαίνεται από 6% μέχρι 40% γι αυτό και η προσέλκυση των μελισσών στα άνθη της εξαρτάται από την ποικιλία. Η γύρη της δαμασκηνιάς δεν προσελκύει ιδιαίτερα τις μέλισσες. 

·                                 Θρούμπι (Saturela thymbra L) Θρύμπη, ριγανούλα, άγριο τσάι κατσιδόχορτο. Θάμνος που μοιάζει με θυμάρι. Ανθίζει το Μάιο και Ιούνιο και η ανθοφορία του κρατά γύρο στον ένα μήνα. Πολύτιμο μελισσοκομικό φυτό δίνει γύρη και νέκταρ, καλύπτει το ΄κενό΄ μέχρι την έναρξη ανθοφορίας του θυμαριού. Ο υγρός και ζεστός καιρός στη διάρκεια της ανθοφορίας αυξάνει τη νεκταροέκκριση.  

·                                 Εσπεριδοειδή (Citrus spp) Τα εσπεριδοειδή, με κύριο αντιπρόσωπο την πορτοκαλιά (Citrus aurantium), αποτελούν μία σημαντική πηγή νέκταρος για την παραγωγή μελιού. Η ανθοφορία κρατά περίπου 3 εβδομάδες και είναι λιγότερη αποδοτική σε παράκτιες περιοχές. Το μέλι πορτοκαλιάς είναι έντονα αρωματικό, ανοικτού χρώματος, κρυσταλλώνει πολύ γρήγορα και αποτελεί το 10% περίπου της συνολικής ετήσιας παραγωγής. Τα εσπεριδοειδή καλλιεργούνται κυρίως στην Ήπειρο, Πελοπόννησο, την Κρήτη και σε άλλα νησιά. Η ανθοφορία της πορτοκαλιάς, συνήθως τον Απρίλιο, συμπίπτει με την ανάπτυξη του μελισσιού με αποτέλεσμα να μην αποθηκεύεται μεγάλη ποσότητα μελιού. Είναι απαραίτητη η εφαρμογή μεθόδων για την πρώιμη και γρήγορη ανάπτυξη των μελισσιών και εφαρμογή μεθόδων αποφυγής της σμηνουργίας. 

·                                 Η Μανταρινιά (Citrus nobilis) και η Λεμονιά (Citrus limon) ανθίζουν συνεχώς καθόλη τη διάρκεια του έτους δίνουν νέκταρ που βοηθά στην ανάπτυξη των μελισσιών όχι όμως και για τη δημιουργία αποθεμάτων.  Κατά την ανθοφορία των εσπεριδοειδών υπάρχει το πρόβλημα των ψεκασμών με φυτοφάρμακα τα οποία προκαλούν ζημιές στις μέλισσες.  

·                                 Κερασιά (Prunus avium L.). Έχει νέκταρ πλούσιο σε ζάχαρα (20-60%) και άφθονο σε ποσότητα. Η ποικιλία και οι εδαφοκλιματικοί παράγοντες επηρεάζουν την ποιότητα και την ποσότητα του νέκταρος. Δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις όπου οι μέλισσες μαζεύουν ταυτόχρονα γύρη και νέκταρ από τα άνθη της κερασιάς.

·                                 Κουκιά (Vicia faba) Νεκταρογόνο. Παράγει επίσης και άφθονο μελίτωμα από εξωανθικά νεκτάρια και από αφίδες που την παρασιτούν.  

·                                 Κουτσουπιά (Cercis siliquastrum). Δέντρο του Ιούδα, πασχαλιά. Δέντρο ή θάμνος με ροδόχρωμα άνθη, καλλιεργείται ως καλλωπιστικό, δίνει νέκταρ το Μάιο μέχρι τον Ιούνιο. Αρκετά καλό μελισσοκομικό φυτό. 

·                                 Λαδανιά (Cistus spp.) Κουνουκλιά, κίστο, αγγίσαρος. Αυτοφυές φυτό που δίνει άφθονη και καλής ποιότητας γύρη. Τα φορτία γύρης που συλλέγει και μεταφέρει η μέλισσα στη κυψέλη της είναι ιδιαίτερα μεγάλα. 

·                                 Σινάπι (Sinapis nigra). Οι μέλισσες πετούν το φυτό κυρίως τις πρωινές ώρες και συλλέγουν γύρη ή νέκταρ. Η ανθοφορία του επεκτείνεται για μεγάλη χρονική περίοδο και βοηθά σημαντικά τα μελίσσια όταν σταματούν οι άλλες ανθοφορίες. Το μέλι σιναπιού κρυσταλλώνει πολύ γρήγορα. 

·                                 Μηλιά (Malus pumila Miller). Η ποσότητα και η ποιότητα νέκταρος της μηλιάς διαφέρει από ποικιλία σε ποικιλία. Το άφθονο και πλούσιο νέκταρ της (25-55%) προσελκύει τις μέλισσες. 

·                                 Nεραγκούλες (Ranuculus arvensis) Φυτό ποώδες με μικρά ωχροκίτρινα άνθη, ζιζάνιο των σπαρτών. Ανθίζει Απρίλιο μέχρι Ιούνιο και δίνει άφθονο νέκταρ και γύρη. 

·                                 Ονοβρυχίδα (Onobrychis viciafolia) Νεκταρογόνο, γυρεογόνο. 

·                                 Παπαρούνα (Papaver rhoeas) Δίνει άφθονη γύρη μαύρου χρώματος για μεγάλο χρονικό διάστημα. 

·                                 Παλιούρι (Paliourus spp.) Αυτοφυής θάμνος με λεπτά κλαδιά που ξεκινούν από το έδαφος και φθάνουν σε ύψος μέχρι 5 περίπου μέτρα. Συναντάται σε χέρσα εδάφη ιδιαίτερα της Β. Ελλάδας και θεωρείται από τα σημαντικότερα μελισσοκομικά φυτά. Τα άνθη του είναι κίτρινα μικρού μεγέθους που παράγουν πολύ νέκταρ και γύρη εξαιρετικής ποιότητας. Για πολλούς μελισσοκόμους οι βασίλισσες που παράγονται σε ανθοφορία παλιουριού είναι εξίσου καλές με εκείνες που παράγονται στην καστανιά και στη σουσούρα. Είναι ευαίσθητο στη βροχή και στο δυνατό ξερό άνεμο (Τσέλλιος1996).

·                                 Πυράκανθος (Pyracantha cossinea) Θάμνος αειθαλής με αραιά αγκάθια και πολυάριθμα λευκά άνθη, δίνει άφθονο νέκταρ και γύρη το Μάιο. Σε πρώιμες χρονιές και θερμά κλίματα η ανθοφορία του ξεκινά νωρίτερα (Τσέλιος, 1996β). 

·                                 Σμυρνιά ή αλογοθύμαρο (Anthylus hermaniae) Χαμηλός θάμνος 50-60 εκ. ύψος με κίτρινα ευωδιαστά άνθη, ιδιαίτερα ελκυστικός για τις μέλισσες. Ανθίζει το δεύτερο 15νθήμερο του Μαίου και έχει ανθεκτική ανθοφορία στις καιρικές μεταβολές. Το νέκταρ του φυτού το οποίο είναι κίτρινο χρωματίζει το κερί και όλες οι κηρήθρες της κυψέλης παίρνουν μια ελαφρά κίτρινη απόχρωση. Η ανθοφορία της παρατείνεται σε όψιμα μέρη και τον Ιούνιο.

·                                 Σφουρδάκλα (Figaria grandiflora) (ζοχαδόχορτο). Πολυετές κονδυλόριζο φυτό με μεγάλα κίτρινα άνθη, ζιζάνιο των σπαρτών. Ανθίζει το Γενάρη μέχρι τον Μάιο και δίνει γύρη και νέκταρ. Τραγάνγκανθο (Astragalus graecus) Νεκταρογόνο. 

·                                 Τρικοκιά (Crataegus oxycanta)(μουρτζιά). Θάμνος, ακανθώδης, συναντάται σε δάση και θαμνώδεις εκτάσεις. Ανθίζει τον Απρίλιο-Μάιο, δίνει άφθονο νέκταρ, άριστης ποιότητας. 

·                                 Φακελωτή. (Phacelia tanacetifolia) Είναι φυτό που εύκολα προσαρμόζεται στις κλιματικές συνθήκες της χώρας μας. Αν μάλιστα υπάρχει και δυνατότητα για άρδευσή της τότε είναι ικανή να εξελιχθεί σε πολύ αποδοτικό μελισσοκομικό φυτό. Είναι απαιτητικό σε λίπανση αζώτου, φωσφόρου και καλίου. Η άνθησή του διαρκεί 4-6 βδομάδες, παρέχει άφθονο και πλούσιο νέκταρ καθώς επίσης και γύρη. Σε πειράματα που έγιναν στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσ/νίκης (Μακρή και συν. 1991, Θρασυβούλου και συν. 1993), βρέθηκε ότι η φακελωτή πρέπει να σπέρνεται μέχρι τον Απρίλιο για να δώσει ομοιόμορφη και πλούσια ανθοφορία. Σπορά φακελωτής που γίνεται μεταξύ Μαίου και Ιουλίου παρουσιάζει ανομοιομορφία στην ανθοφορία, έχει λιγοστά άνθη, περιορισμένο νέκταρ και δεν προσελκύει ιδιαίτερα τις μέλισσες. Σπορά μετά τα μέσα Ιουλίου, δίνει φυτά που δεν ανθίζουν την ίδια χρονιά, παραμένουν πράσινα καθ’ όλη τη διάρκεια του χειμώνα και ανθίζουν ομοιόμορφα μόλις ανέβουν οι θερμοκρασίες την προσεχή άνοιξη

Εκμετάλλευση ανθοφοριών του καλοκαιριού

Τα μελισσοκομικά φυτά του καλοκαιριού είναι λίγα αλλά πολύ σημαντικά γιατί δίνουν άφθονο νέκταρ και γύρη που βοηθά τα μελίσσια να σχηματίζουν τις εφεδρείες τους. 

·                                 Αγριοσουσαμιά (Heliotropium europaeum) Hλιοτρόπιο ή παπαδιά: Mικρό ποώδες φυτό με άσπρα ευωδιαστά άνθη που φυτρώνει σε χέρσα εδάφη και σε θερισμένα σιτηρά μετά το διάστημα του Ιουλίου, Αυγούστου και Σεπτεμβρίου. Δίνει νέκταρ και γύρη. 

·                                 Βαμβάκι:(Gossypium hirsutum) Η έκκριση νέκταρος από το άνθος του βαμβακιού ξεκινά μερικές ώρες μέχρι και ημέρες πριν να ανοίξει το άνθος και σταματά όταν τα πέταλα αλλάξουν χρώμα από άσπρο σε ροδοκόκκινο. Η νεκταροέκκριση ευνοείται από μαλακό καιρό με θερμοκρασίες από 25-35°C και υψηλή εδαφική υγρασία. Το νέκταρ από τα άνθη του βαμβακιού, είναι πλούσιο σε ζάχαρα (30-70%) αλλά δεν προσελκύει ιδιαίτερα τις μέλισσες λόγω των χαμηλών ποσοστών σουκρόζης που περιέχει. Αντίθετα οι μέλισσες προσελκύονται περισσότερο στο νέκταρ που εκκρίνεται από εξωανθικά νεκτάρια που βρίσκονται στην εξωτερική πλευρά των βρακτίων φύλλων, καθώς επίσης στη βάση και τους νευρώνες των φύλλων. Το νέκταρ που παράγεται από τους αδένες αυτούς, είναι πλούσιο σε ζάχαρα και γίνεται ακόμη πλουσιότερο με την παθητική εξάτμιση του νέκταρος. Οι μέλισσες μαζεύουν μεγάλες ποσότητες μελιού από τα εξωανθικά νεκτάρια που εκκρίνουν νέκταρ για 2,5-3 περίπου εβδομάδες τον Αύγουστο. Η γύρη του βαμβακιού δεν προσελκύει ιδιαίτερα τις μέλισσες, το μέλι είναι ανοικτόχρωμο και κρυσταλλώνει πολύ γρήγορα.  Μεγάλο πρόβλημα για τις μέλισσες είναι οι ραντισμοί με εντομοκτόνα υψηλής μελισσοτοξικότητας στην ανθοφορία. Οι μεγάλες απώλειες μελισσών αποθαρρύνει τους μελισσοκόμους οι οποίοι αποφεύγουν την καλλιέργεια. Ένα δεύτερο πρόβλημα είναι η πρόσφατη χρησιμοποίηση υβριδίων ή σειρών βαμβακιού με μικρή νεκταροέκκριση τα οποία δεν τα επισκέπτονται οι μέλισσες (Τσέλιος και Θρασυβούλου, 1989). Παρά τα προβλήματα το βαμβάκι τον Αύγουστο, είναι μία από τις κύριες πηγές νέκταρος για τον Έλληνα μελισσοκόμο. 

·                                 Βελανιδιά (Quercus macrolepis Kotschy) Δασικό δένδρο με μεγάλη εξάπλωση σ’ όλη την ορεινή χώρα, και ενδιαφέρον από μελισσοκομικής πλευράς. Το μήνα Ιούλιο, δίνει μελιτώδεις εκκρίσεις και τα μελίσσια αποθηκεύουν ποσότητες μελιού. Το μέλι βελανιδιάς ή «δένδρου», όπως λέγεται από τους μελισσοκόμους, έχει σκοτεινό χρώμα, γεύση ευχάριστη και δύσκολα κρυσταλλώνει. Οι μελισσοκόμοι αποφεύγουν τη μεταφορά μελισσιών στα δάση βελανιδιάς, γιατί σταματά η ανάπτυξή τους λόγω απουσίας γύρης. Αν δε μεσολαβήσει κάποια ανθοφορία με γύρη όπως της ερείκης ή του πολύκομπου, τα μελίσσια αυτά αποτυγχάνουν στο πεύκο και παρουσιάζουν μεγάλες απώλειες το χειμώνα 

·                                 Γλυκάνισος:(Pimpinella anisum). Είναι αυτοφυές κυρίως των ανατολικών περιοχών της Μεσογείου. Σήμερα καλλιεργείται για τα σπέρματα του από τα οποία λαμβάνεται με απόσταξη το αιθέριο έλαιο ανισέλαιο. Το ανισέλαιο χρησιμοποιείται στη φαρμακευτική, στη ποτοποιία και τη ζαχαροπλαστική (Λαυρεντιάδης, 1983). Ανθίζει τέλη καλοκαιριού με φθινόπωρο και δίνει ικανοποιητική ποσότητα νέκταρος. Το φυτό είναι πολυετές, έχει άνθη άσπρα που δίνουν γύρη και κυρίως νέκταρ. Η εκμετάλλευση της ανθοφορίας του φυτού από τις μέλισσες παρουσιάζει δύο μεγάλα προβλήματα. α) Λόγω της εντατικής συλλογής νέκταρος μπλοκάρεται ο γόνος και β) φθείρονται οι συλλέκτριες μέλισσες (χάνουν το τρίχωμά τους, λαδώνουν, μαυρίζουν, σκίζονται τα φτερά τους) (Τσέλιος, 1996). Λόγω των προβλημάτων αυτών μελίσσια που μεταφέρονται από τον γλυκάνισο στα πεύκα αποτυγχάνουν.

·                                  Δενδρολίβανο (Rosmarius officinalis). Βρίσκεται αυτοφυές σε μικρές εκτάσεις στη Ν. Ελλάδα και Κρήτη, ως καλλωπιστικό σ’ όλη την Ελλάδα και ως καλλιεργούμενο αρωματικό σε πολύ μικρές εκτάσεις της Β. Ελλάδα. Το δενδρολίβανο κατατάσσεται στα φυτά που δίνουν μεγάλη ποσότητα και καλής ποιότητας μέλι. Η εξάπλωσή του παρουσιάζει σημαντικά πλεονεκτήματα: όπως ικανοποιητική προσφορά σε γύρη και νέκταρ, μεγάλο εύρος άνθισης από το Σεπτέμβριο μέχρι τα μέσα Μαίου, ευκολία πολλαπλασιασμού με μοσχεύματα και ανάπτυξη σε άγονα εδάφη. Το δενδρολίβανο πρέπει να διαδοθεί σε περιοχές όπου ξεχειμωνιάζουν μελίσσια, στις φυτοκαλύψεις δημοσίων εκτάσεων που καλύπτονται με θαμνώδη βλάστηση κ.λ.π. 

·                                 Έλατο:Δίνει μέλι εξαιρετικής ποιότητας από μελιτοεκκρίσεις εντόμων τον Ιούνιο. Η έκκριση ευνοείται από υψηλές θερμοκρασίες και σχετική ξηρασία, ενώ οι βροχές τη σταματούν. Το ελληνικό έλατο γνωστό ως ελάτη η Κεφαλληνιακή (Abies cephalonica) συναντάται μόνο στην Ελλάδα και ειδικότερα στην Ευρυτανία, τον Ταΰγετο, το Περτούλι, την Πάρνηθα και άλλες περιοχές. Το μέλι που παράγεται είναι δύο ειδών. Το ένα, γνωστό σαν βανίλια, είναι εξαιρετικά πυκνόρρευστο, δεν κρυσταλλώνει, παρουσιάζει αναλαμπές χρωμάτων και έχει χαμηλή περιεκτικότητα σε ανάγοντα ζάχαρα. Το δεύτερο είδος, μοιάζει με το συνηθισμένο μέλι που παράγεται από την ευρωπαϊκή ελάτη (Abies alba) γνωστό ως δασόμελο. Στα διάφορα είδη ελάτης ο Σαντάς (1983) αναφέρει τα κοκκοειδή Physokermes hemicryphus και Eulecanium sericeum και τις αφίδες Mindarus abietinus, Cinara confinis και C. pectinatae ως παράσιτα που παράγουν μελιτώδεις εκκρίσεις εκμεταλλεύσιμες από τις μέλισσες. Από τα έντομα αυτά το σημαντικότερο για τον μελισσοκόμο είναι το P.hemicryphus, το οποίο δίνει μελίτωμα από τα τέλη Μαΐου έως τέλη Ιουλίου. Σε μερικές χρονιές οι αφίδες (μελίγκρες) αναπτύσσουν μεγάλους πληθυσμούς και παράγουν άφθονο μελίτωμα που μαζεύουν οι μέλισσες το Μάιο, Ιούνιο και Σεπτέμβριο.

·                                 Ευκάλυπτος (Eucalyptus spp.) Υπάρχουν πολλά μελισσοκομικά είδη ευκαλύπτου που ανθίζουν σχεδόν όλες τις εποχές (Χαριζάνης, 1989, 1996β). Δίνει γύρη και άφθονο νέκταρ. Σε περιοχές με ευκαλύπτους οι μέλισσες συλλέγουν και αποθηκεύουν εντατικά μέλι συνήθως ανοικτόχρωμο 

·                                 Θυμάρι:Στην Ελλάδα απαντιέται το είδος Thymus serpyllus σε αλπικές βοσκές ή σε βράχους της βορειοηπειρωτικής Ελλάδας μέχρι τη Θεσσαλία και την Εύβοια. Επίσης υπάρχει το γνωστό θρουμπί (Thymus capitatus) που επίσης ονομάζεται θυμάρι από τους μελισσοκόμους. Στην Δ. Μεσόγειο μέχρι τη νοτιοανατολική Ιταλία συναντιέται το είδος Thymus vulgaris που δεν βρίσκεται όμως στην Ελλάδα (Λαυρεντιάδης 1983). Είναι ένα από τα σπουδαιότερα μελισσοκομικά φυτά για τη χώρα μας, γιατί από αυτό παράγεται το χαρακτηριστικό σε άρωμα και γεύση εξαιρετικής ποιότητας θυμαρίσιο μέλι. Η παραγωγή του ανέρχεται περίπου σε ποσοστό 10% της συνολικής παραγωγής μελιού στην Ελλάδα. Το θυμάρι βρίσκεται αυτοφυές σ’ όλο το νότιο τμήμα της Στερεάς Ελλάδας, την Πελοπόννησο, τα νησιά του Αιγαίου, του Ιονίου και την Κρήτη. Είναι φυτό πολυετές, που αντέχει στην ξηρασία και φυτρώνει σε άγονα και πετρώδη εδάφη. Η ανθοφορία του αρχίζει στις πρώιμες τοποθεσίες γύρω στα τέλη του Μαίου και στις οψιμότερες, το πρώτο και δεύτερο δεκαπενθήμερο του Ιουνίου. Η άνθισή του διαρκεί 30-40 ημέρες, ανάλογα με τη διαμόρφωση του εδάφους και την πορεία των καιρικών συνθηκών. Για την καλή ανθοφορία και ικανοποιητική απόδοση σε νέκταρ, το θυμάρι χρειάζεται βροχές κατά τον Απρίλιο και αρχές Μαίου πριν ν’ ανθίσει. Βροχή στο διάστημα της ανθοφορίας σταματά την έκκριση του νέκταρος. Ζεστός καιρός με υγρούς ανέμους, είναι ιδεώδεις συνθήκες για την άφθονη έκκριση νέκταρος, ενώ ξηροί και ψυχροί άνεμοι τη σταματούν. Εκείνο όμως που αποτελεί πραγματικό πρόβλημα κατά την ανθοφορία του θυμαριού είναι ο Ν.Δ. άνεμος, γνωστός σαν «λίβας» που αν επικρατήσει έστω και μία ημέρα, προκαλεί οριστικό σταμάτημα της νεκταροέκκρισης του θυμαριού. Για να προκύψει μία ικανοποιητική παραγωγή θυμαρίσιου μελιού, πρέπει να γίνουν όλες οι κατάλληλες προετοιμασίες στα μελίσσια, ώστε να έχουν μεγάλο πληθυσμό και περιορισμένο γόνο. 

·                                 Ηλίανθος (Helianthus annuus L). Η καλλιέργειά του επεκτάθηκε από τη Θράκη μέχρι τη Μακεδονία. Οι μέλισσες συμβάλλουν σημαντικά στην επικονίασή του φυτού από το οποίο συλλέγουν και αξιόλογη ποσότητα νέκταρος. Όμως η εκμετάλλευση του ηλίανθου  παρουσιάσει τις εξής δυσκολίες: α) Η παραγωγή μελιού ηλίανθου διαφέρει από χρονιά σε χρονιά. β) Το μέλι ηλίανθου έχει χαμηλή τιμή.γ) Επηρεάζεται αρνητικά η παραγωγή γόνου, και φθείρεται ο πληθυσμός του μελισσιού.  

·                                 Καστανιά (Castanea sativa Miller). Ανθίζει τον Ιούνιο δίνει άφθονη γύρη αλλά και νέκταρ. Είναι ένα από τα κυριότερα μελισσοκομικά φυτά γιατί ενδυναμώνει τα μελίσσια και τους εξασφαλίζει σίγουρη επιτυχία  στα πεύκα. Παράλληλα το μέλι που συλλέγεται από την καστανιά είναι εξαιρετικής ποιότητας, σκοτεινόχρωμο, έντονα αρωματικό και αρκετά ανθεκτικό στη θέρμανση (Θρασυβούλου και Μανίκης 1997). Το μέλι καστανιάς έχει χαρακτηριστικά μελιτώματος κατατάσσεται όμως στα ανθόμελα γιατί τα ζάχαρά του είναι αριστερόστροφα.  Τα μελίσσια πρέπει να μεταφέρονται στην καστανιά όταν βρίσκεται στο 25% περίπου της άνθησής της, τούτο γιατί η ανθοφορία της δεν είναι ιδιαίτερα σταθερά από χρονιά σε χρονιά (Τσέλιος, 1986).  

·                                 Λεβάντα:(Lavandula stoechas L.) Αρωματικό φυτό πλούσιο σε αιθέρια έλαια που καλλιεργείται σε ορισμένες περιοχές της χώρας. Ο μελισσοκόμος παίρνει από αυτό μία καλή σοδειά από εξαιρετικό ευωδιαστό μέλι και ο καλλιεργητής λεβάντας ωφελείται γιατί η παρουσία μελισσών αυξάνει κατά 20% περίπου την παραγωγή αιθέριου ελαίου. Το καλλιεργούμενο είδος είναι υβρίδιο της ποικιλίας Lavandula vera και αναπτύσσεται σε ξηρικές συνθήκες, αξιοποιώντας ορεινές και ημιορεινές περιοχές. Είναι μικρός θάμνος ύψους 30-80 εκατ., πολυετής (μπορεί να μείνει στο χωράφι 10-15 χρόνια) και σε πλήρη παραγωγή αποδίδει 200-300 κιλά ανθοφόρων βλαστών στο στρέμμα ή 5-7 κιλά αιθέριου ελαίου. 

·                                 Λιγούστρο (Ligustrum spp.). Καλλωπιστικό δένδρο, ανθίζει τον Ιούλιο σε μια εποχή που τα μελίσσια βρίσκονται στην πλήρη και παραγωγική τους φάση, δίνει άφθονο νέκταρ και γύρη. Σε περιοχές που υπάρχουν λιγούστρα τα μελίσσια κτίζουν κάτασπρες κηρήθρες και αποθηκεύουν μέλι (Ντινόπουλος, 1991) 

·                                 Λυγαριά: (Vitex aqnus-castus L.) Καναπίτσα. Βρίσκεται σε λαγκαδιές σε κοίτες ξεροπόταμων και σε ακαλλιέργητες εκτάσεις. Οι μέλισσες συλλέγουν μεγάλη ποσότητα γύρης συμπληρώνουν τις εφεδρείες τους γεγονός που βοηθά ώστε να εκμεταλλευτούν καλύτερα τις μελιτοεκκρίσεις του πεύκου. Σε χρονιές μεγάλης ξηρασίας η λυγαριά προκαλεί απώλειες στις συλλέκτριες μέλισσες γιατί το νέκταρ είναι πολύ παχύρρευστο και η γύρη κολλά στις κεραίες και τα μάτια των μελισσών σε βαθμό που δημιουργεί προβλήματα προσανατολισμού  (Τσέλιος 1990). 

·                                 Πολύκομπος (Polygonum spp). Ο πολύκομπος είναι διαδεδομένος σε μεγάλες εκτάσεις σ’ όλη την Ηπειρωτική Ελλάδα, σε περιοχές όπου καλλιεργούνται χειμερινά σιτηρά. Σ’ αυτά, η ανάπτυξη του πολύκομπου αρχίζει από το θερισμό και διακόπτεται με το κάψιμο της καλαμιάς και το όργωμα των χωραφιών. Οι καλοκαιρινές βροχές και η υψηλή εδαφική υγρασία, βοηθούν ιδιαίτερα στη νεκταροέκκρισή του.  Οι μήνες εκμετάλλευσης του πολύκομπου από τους μελισσοκόμους είναι ο Ιούλιος και ο Αύγουστος. Όμως από το φθινόπωρο μέχρι και το Δεκέμβριο, ο πολύκομπος δίνει γύρη, και έτσι μαζί με το ρείκι και την κουμαριά αποτελούν τις τελευταίες σημαντικές πηγές γύρης για την εκτροφή του γόνου. Το μέλι από τον πολύκομπο έχει χαρακτηριστική μυρωδιά, και σκούρο χρώμα. Eίναι από τα πιο πλούσια σε ένζυμα μέλια και αντέχει περισσότερο στη θέρμανση. Επίσης έχει υψηλά ποσοστά μεταλλικών στοιχείων που του προσδίδουν υψηλή θρεπτική αξία. 

·                                 Σιδηρίτης ή τσάι του βουνού:(Sideritis spp) Ποώδες φυτό που ευδοκιμεί σε μεγάλα υψόμετρα (άνω των 800 μέτρων), δίνει νέκταρ αρωματικό.. Είναι από τα καλύτερα ελληνικά μέλια, αλλά σε μικρές ποσότητες και τοπικής σημασίας. Τέτοιο μέλι είναι το ροδόμελο που παράγεται στην Κάρυστο. 

·                                 Φλαμουριά (Tilia spp.) Ανθίζει τον Ιούνιο και προσφέρει κυρίως νέκταρ. Το μέλι που παράγεται από τη φλαμουριά είναι ανοικτόχρωμο και έχει εξαιρετικό άρωμα και ευχάριστη γεύση.   

Εκμετάλλευση ανθοφοριών και μελιττοεκκρίσεων φθινοπώρου.

·                                 Πεύκο. Πευκοδάση εμβολιασμένα με τον εργάτη και με μεγάλη παραγωγή μελιτωμάτων βρίσκονται σε αρκετές περιοχές της χώρας και κύρια στην Εύβοια, Σκόπελο, Σκιάθο, Θάσο, Ζάκυνθο, Ρέθυμνο, Ρόδο, Χαλκιδική κ.α. Η εξάπλωσή του επεκτείνεται κατά μήκος των ακτών του Αιγαίου Πελάγους μέχρι τη Μ. Ασία.Η περίοδος που παράγονται οι μελιτώδεις εκκρίσεις είναι σταθερή από έτος σε έτος και μπορεί να προβλεφθεί με σχετική ακρίβεια σύμφωνα με τον πίνακα 1. 

 Πίνακας 1. Περίοδοι παραγωγής μελιτωμάτων από το πεύκο.

Περίοδος μελιτοέκκρισης	Παρατηρήσεις
1/3 - 15/4	έντονη μελιτοέκκριση
15/6 - 30/8	περιορισμένη μελιτοέκκριση
15/9 - 30/10	έντονη και σταθερή μελιτοέκκριση

·                                 Ερείκης (Erica multipolyflora salisb) (σουσούρα). Η ερείκη αντίθετα με το πεύκο δίνει άφθονη γύρη και νέκταρ, βοηθά σημαντικά να εκτραφεί γόνος και να δυναμώσουν τα μελίσσια τα οποία ξεχειμωνιάζουν με επιτυχία. Το βασικό μειονέκτημα της ερείκης είναι ότι είναι επισφαλής πηγή τροφών για τις μέλισσες, δεν αποδίδει κάθε χρόνο και επηρεάζεται σημαντικά από παράγοντες περιβάλλοντος. Επίσης στην ερείκη οι εργάτριες γίνονται επιθετικές, λεηλάτριες και τα τσιμπήματα τους είναι οδυνηρά.Κατάλληλες συνθήκες για την ανθοφορία της ερείκης είναι ο βροχερός Αύγουστος, οι μέτριες θερμοκρασίες και οι δροσερές νύχτες. 

·                                 Ακονιζιά (Inula viscosa) Θάμνος με ζωηρά κίτρινα άνθη και προσφέρει άφθονη γύρη στις μέλισσες. Το φυτό είναι διαδεδομένο σ’ όλη τη χώρα όχι όμως σε μεγάλες εκτάσεις. Συναντιέται στα ρείθρα των δρόμων και σε μη καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Αλμυρίκι (Tamarix spp). Αυτοφυές και καλλωπιστικό δένδρο ή θάμνος που βρίσκεται σε παραθαλάσσιες περιοχές. Ανθίζει τον Νοέμβριο και προσφέρει κυρίως γύρη. 

·                                 Αρκουδόβατο (Smilax aspera L.). Αναρριχώμενο φυτό με άσπρα λουλούδια, συναντιέται στα πευκοδάση. Δίνει άφθονο νέκταρ και γύρη από τον Αύγουστο έως και τον Οκτώβριο. Στηρίζει σημαντικά την εκτροφή γόνου σε μελίσσια που βρίσκονται στα πευκοδάση βοηθώντας έτσι στην καλύτερη εκμετάλλευση των φθινοπωρινών μελιτωμάτων αλλά και στην ανανέωση του πληθυσμού. Οι βροχές την περίοδο αυτή ευνοούν την ανθοφορία του φυτού Κισσός (Hedera helix). Δίνει αποκλειστικά γύρη που είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για τη διατήρηση του γόνου στα πευκοδάση το φθινόπωρο. Τα φυτά του κισσού είναι ιδιαίτερα ανθεκτικά και ζουν πολλά χρόνια 

·                                 Κουμαριά (Arbutus unedo). Θάμνος που βρίσκεται σχεδόν σ’ όλη τη χώρα. Αρχίζει την άνθισή του από τα μέσα Νοεμβρίου και συνεχίζει όλο το Δεκέμβριο. Τα μελίσσια που εκμεταλλεύονται την ανθοφορία της κουμαριάς επεκτείνουν σημαντικά το γόνο τους και δυναμώνουν.Το αποθηκευμένο στις κηρήθρες μέλι κουμαριάς έχει υψηλά ποσοστά υγρασίας λόγω προχωρημένης εποχής και μεγάλη φυσική περιεκτικότητα σε ζύμες με αποτέλεσμα, μερικές φορές να ξινίζει εύκολα και να προκαλεί δυσεντερίες στις μέλισσες.  

·                                 Κρόκος (Crocus sativus). Δίνει άφθονο νέκταρ και γύρη το Σεπτέμβριο- Οκτώβριο. Καλλιεργείται στην Κοζάνη, στα Γρεβενά στη Δράμα και λιγότερο σ’ άλλες περιοχές της χώρας. 

·                                 Μουσμουλιά (Mespilus japonica). Ανθίζει τους χειμερινούς μήνες (Νοέμβριο-Δεκέμβριο). Είναι από τα λίγα ανθισμένα δένδρα αυτή την εποχή. Βοηθά σημαντικά τα μελίσσια στο ξεκίνημά τους με την άφθονη γύρη που παρέχει αλλά και με το νέκταρ. Πολύκομβος (Polygonum spp). Συνεχίζει την ανθοφορία του σε σιταροχώραφα που δεν κάηκε η καλαμιά. Βοηθά ιδιαίτερα στο δυνάμωμα των μελισσιών με την άφθονη γύρη που παρέχει. 

·                                 Χαρουπιά (Ceratonia siliqua L.) Ανθίζει το Σεπτέμβριο  δίνει άφθονο νέκταρ και γύρη. Μελίσσια που βρίσκονται σε περιοχές με πολλά χαρουπόδενδρα ανανεώνουν τον πληθυσμό τους και εισέρχονται στο χειμώνα με νεαρές μέλισσες.

Χειμώνας-Εκμετάλλευση πρώιμων ανθοφοριών. 

Οι πρώιμες ανθοφορίες βοηθούν σημαντικά στην ανάπτυξη του μελισσιού. Οι συλλεγόμενες τροφές είναι απαραίτητες για την εκτροφή του γόνου και την ενίσχυση των αποθεμάτων μελιού που έχουν εξαντληθεί. 

·                                 Αγριοράδικο (Taraxacum officinalis Weber) Αυτοφύεται σε ακαλλιέργητους αγρούς  και σε λιβάδια. Δίνει άφθονο νέκταρ και γύρη ακόμη και σε χαμηλές θερμοκρασίες περιβάλλοντος και έχει παρατεταμένη ανθοφορία. Η άνθηση του σηματοδοτεί την έναρξη εκτροφής γόνου στα μελίσσια. Οι μέλισσες συλλέγουν μεγάλη ποσότητα γύρης από το αγριοράδικο μολονότι η θρεπτική της αξία είναι μειωμένη γιατί στερείται των βασικών αμινοξέων βαλίνη και ισολευκίνη (Lopene & Cohen 1987).

·                                 Αμυγδαλιά (Prunus dulcis (Myller) D.A. Webb). Οι πρώιμες ποικιλίες αμυγδαλιάς ξεκινούν την άνθησή τους από τα τέλη Ιανουαρίου, ενώ οι όψιμες λίγο αργότερα (μέχρι και τον Μάρτιο). Το νέκταρ και η γύρη της αμυγδαλιάς βοηθούν ιδιαίτερα στην ανάπτυξη των μελισσιών, μετά όμως το τέλος της ανθοφορίας της, πρέπει να απομακρυνθούν αμέσως από τους αμυγδαλεώνες γιατί αρχίζουν ψεκασμοί με φυτοφάρμακα. Η ανθοφορία της αμυγδαλιάς είναι πολύ σημαντική όχι μόνο για την ανάπτυξη αλλά και για την επιβίωση των μελισσιών που αδυνάτισαν το φθινόπωρο στα πευκοδάση. Η άφθονη γύρη που παρέχει βοηθά στην παραγωγή γόνου και ανανέωση του πληθυσμού.  H ανθοφορία της κρύβει κινδύνους. Λόγω του εκτρεφόμενου γόνου και της δραστηριότητας τω μελισσών οι τροφές καταναλίσκονται γρήγορα και μια ξαφνική παγωνιά πιθανό να φέρει το μελίσσι στα πρόθυρα της λιμοκτονίας.  Συνήθως δεν αποθηκεύεται μέλι από την αμυγδαλιά γιατί χρησιμοποιείται σχεδόν αποκλειστικά για την παραγωγή γόνου. Σε ιδιαίτερα όμως καλές χρονιές μερικά δυνατά μελίσσια καταφέρνουν και ‘περισσεύουν’ μέλι στους μελιτοθαλάμους. Το μέλι της αμυγδαλιάς πιθανόν να πικρίζει.  

·                                 Ανοιξιάτικο ρείκι (Erica arborea L.). (Ρείτζι, ερείκι, ρείχη κ.ά.). Η ανθοφορία του φυτού ξεκινά νωρίς το Φεβρουάριο από τα χαμηλά και ζεστά μέρη και κλιμακώνεται μέχρι και τον Ιούνιο στα υψηλότερα και οψιμότερα μέρη. Μερικές χρονιές παρουσιάζεται και όψιμη ανθοφορία του φθινοπωρινού ρεικιού (σουσούρας) το Δεκέμβριο ή Ιανουάριο. Μελίσσια που μεταφέρονται στην όψιμη αυτή ανθοφορία, βοηθιούνται σημαντικά στην ανάπτυξή τους. Όταν τα μελίσσια που συλλέγουν εντατικά γύρη από το ανοιξιάτικο ρείκι αναγκαστούν να περιοριστούν στην κυψέλη τους για μερικές ημέρες, λόγω ξαφνικής επιδείνωσης των καιρικών συνθηκών, πιθανό να παρουσιάσουν δυσεντερίες (ευκοίλιες). Η κατάσταση αντιμετωπίζεται με τροφοδότηση των μελισσιών με σιρόπι στο οποίο προστίθεται 1% αλάτι και μετάγγισή τους σε καθαρές απολυμασμένες κυψέλες. 

·                                 Ασφόδελος (Asphodelus spp.).Σφεντυλιά, σπερδούκλια, ασπουραδουκλά, σφορδαλές, ακαρόνι, άρβηκας κ.ά. Είναι ετήσιο αυτοφυές φυτό, συναντιέται ως ζιζάνιο στους βοσκότοπους σε ημιορεινές, πεδινές και προσήλιες περιοχές, χρησιμοποιείται και ως καλλωπιστικό. Για τις μέλισσες είναι πολύ χρήσιμο, κυρίως για το νέκταρ του. Διατηρεί τα ασπρορόδινα άνθη του στο μακρύ ανθοφόρο στέλεχος για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ανθίζει από το Φεβρουάριο 

·                                 Βερικοκιά (Prunus armeniaca L.) Kαϊσιά. Η πρώιμη ποικιλία Επιδαύρου ανθοφορεί από τα μέσα Φεβρουαρίου μέχρι και μέσα Μαρτίου, ενώ οι οψιμότερες ποικιλίες Μπεμπέκον, Liozet κ.ά. ανθοφορούν από τον Φεβρουάριο μέχρι το Μάρτιο. Καλλιεργείται σε μεγάλες εκτάσεις και έχει πλούσια και παρατεταμένη ανθοφορία. Η μεγάλη περίοδος άνθησης οφείλεται στη παρουσία πολλών ποικιλιών με διαφορετική εποχή άνθησης αλλά και ανομοιομορφία στην άνθηση του ιδίου δένδρου ή της ιδίας ποικιλίας (Τσέλιος, 1988).  Η βερικοκιά βοηθά σημαντικά στην ανάπτυξη των μελισσιών με την άφθονη γύρη και το νέκταρ που παρέχει. Η μεγάλη προσφορά της καλλιέργειας στην μελισσοκομία περιορίζεται από ψεκασμούς εντομοκτόνων που γίνονται μετά την ανθοφορία των πρώιμων ποικιλιών. 

·                                 Δενδρολίβανο (Rosmarius officinalis). H άνθησή του επεκτείνεται από τον Σεπτέμβριο μέχρι τα μέσα Μαίου. Δίνει άφθονο νέκταρ και γύρη και βοηθά τα μελίσσια στο κρίσιμο στάδιο της ανάπτυξής τους. Οι δυσμενείς καιρικές συνθήκες δεν επηρεάζουν την ανθοφορία του φυτού.  

·                                 Λεύκη (Populus spp). Στα διάφορα είδη λεύκης παρασιτούν οι αφίδες Pterocomma populeum, Chaltophorus spp και άλλες που δίνουν εκμεταλλεύσιμη ποσότητα μελιτώματος από το Φεβρουάριο ίσως και αργότερα. Σε συνδυασμό με άλλα φυτά που δίνουν γύρη βοηθά στη ανάπτυξη των μελισσιών. 

·                                 Ξυνάκι (Oxalis spp) Ξυνήθρα, οξαλίδα, αγριολάπαθο. Οι μέλισσες συλλέγουν άφθονη γύρη και νέκταρ από το ξυνάκι  κυρίως τις πρωινές ώρες. Η ανθοφορία ξεκινά από τα μέσα του χειμώνα γεγονός που βοηθά τη γρήγορη ανάπτυξη των μελισσιών. 

·                                 Φουντουκιά (Corylus spp). Μολονότι ανεμόφιλο δένδρο δίνει ενωρίς από τον Ιανουάριο μέχρι το Φεβρουάριο άφθονη γύρη την οποία συλλέγουν οι μέλισσες. Εάν δεν υπάρχουν στην περιοχή νεκταρογόνα φυτά τα μελίσσια πρέπει να τροφοδοτούνται διεγερτικά με σιρόπι.