ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ «Εποχή ανασυγκρότησης»

Ο πρώτος μήνας του φθινοπώρου από μελισσοκομικής σκοπιάς,
παρουσιάζει αρκετό ενδιαφέρον.
Οι καλοκαιρινοί τρύγοι έχουν τελειώσει και ολοκληρώθηκε η
παραγωγή μελιού στο θυμάρι, στο έλατο, στο βαμβάκι όπως και σε περιοχές
όπου κυρίαρχες ανθοφορίες είναι τα αγριοτρίφυλλα, το τσάι, τα μελάγκαθα, ο
ηλίανθος, η βελανιδιά κ.α., τοπικής σημασίας μελισσοκομικά φυτά.

Ακόμη και η πρώτη περίοδος μελιτοέκκρισης του πεύκου (τέλη Ιουλίου
– τέλος Αυγούστου) έχει τελειώσει και περνάμε στο «σταθερό κενό» του
πεύκου που εμφανίζεται από 10 - 20 Σεπτεμβρίου και οφείλεται στην αλλαγή
περιβλήματος του παρασίτου των πεύκων, του κοκκοειδούς Marchalina
hellenica, (πιο ορθά είναι στάδιο έκδυσης του κοκκοειδούς), στάδιο κατά το
οποίο δεν τρέφεται και ως εκ τούτου δεν υπάρχουν μελιτοεκκρίσεις.

Έτσι μετά από μια περίοδο έντονης δραστηριότητας του μελισσιού
(Απρίλιος – Αύγουστος) κατά την οποία η παρουσία του μελισσοκόμου στην
ύπαιθρο «δίπλα» στα μελίσσια του ήταν συχνή και επιβεβλημένη, έρχεται
σταδιακά η εποχή που και το μελίσσι, περιορίζει την έκτασή του, η εκτροφή
γόνου λιγοστεύει και περισσεύουν τα πλαίσια με μέλι, ενώ και ο ίδιος ο
μελισσοκόμος έχει αρκετές δουλειές και εργασίες μέσα στην μελισσοκομική
αποθήκη και λιγότερη στην ύπαιθρο.

Τα παραπάνω έρχονται σε συμφωνία μ’ αυτά που έχουν γραφτεί κατ΄
επανάληψη στο παρελθόν, ότι δηλαδή από το φθινόπωρο ξεκινά η νέα
μελισσοκομική χρονιά και ο Σεπτέμβριος είναι ο πρώτος μήνας του νέου
έτους. Όμως είναι πιο σωστό να θεωρείται η περίοδος αυτή , εποχή
ανάπαυλας και ανασυγκρότησης, εποχή προετοιμασίας για την τελική
προσπάθεια της χρονιάς, πριν από το ξεχειμώνιασμα, εποχή που
χαρακτηρίζεται από την παρουσία δύο σπουδαιότατων μελισσοκομικών
φυτών της χώρας μας, της ερείκης (σουσούρας) και του πεύκου.

ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΟΥ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΟΥ ΤΟ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟ

Οι ενέργειες του μελισσοκόμου το μήνα αυτόν, επιγραμματικά είναι:
1. Φροντίδα για τα μελισσοσμήνη γενικά.
2. Μέριμνα για το μελισσοκομικό υλικό.
3. Προσπάθεια διάθεσης του μελιού.
4. Συλλογικές ενέργειες.

1) ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΓΙΑ ΤΑ ΜΕΛΙΣΣΟΣΜΗΝΗ

α) Περιορισμός της έκτασης (του χώρου) του μελισσιού: με
γνώμονα ότι ο αριθμός των κηρηθρών πρέπει να είναι τόσος, όσος μπορούν
οι μέλισσες να καλύψουν για σωστή εκτροφή γόνου, αποθήκευση τροφών,
καθαρισμό και προστασία, το Σεπτέμβριο ελαττώνουμε τον αριθμό τους μετά
τους τρυγητούς, αφού και λόγω εποχής το μελίσσι αυτοπεριορίζεται και τα
επιπλέον μέλια, που καταλάμβαναν σημαντικό μέρος του χώρου της
κυψέλης, έχουν αφαιρεθεί.
β) Προμήθειες σε γύρη: Την εποχή αυτή η επάρκεια γύρης είναι
σημαντικότερη και απ’ αυτή του μελιού. Φροντίζουμε να μην αφαιρούμε με
τον τρυγητό πλαίσια με γύρη, να επιστρέψουμε μετά το ξεμέλιασμα πλαίσια
στα οποία υπάρχει γύρη, να μεταφέρουμε τα μελίσσια μας σε περιοχές με
γυρεοφόρες ανθοφορίες. Αν παρά τα ανωτέρω εκτιμούμε ότι η γύρη δεν
επαρκεί (έχοντας εμπειρία από τις τοπικές ιδιαίτερες συνθήκες) τότε
τροφοδοτούμε με υποκατάστατο γύρης. Ένα δοκιμασμένο και απλό στην
παρασκευή του υποκατάστατο είναι και το παρακάτω: Για την παρασκευή 60
κιλών υποκατάστατου (αρκετό για την τροφοδότηση 60 μελισσοσμηνών σε
δύο δόσεις του ½ κιλού).
Παρασκευή υποκατάστατου γύρης: «Σε 14 κιλά νερό (χλιαρό) διαλύουμε 5
κιλά γύρη φυσική. Στη συνέχεια προσθέτουμε και διαλύουμε σταδιακά 26
κιλά ζάχαρη. Στο τέλος 15 κιλά σογιάλευρο είναι αρκετό για να πάρει το
ζαχαροζύμαρο στερεά μορφή, ώστε να μην τρέχει ανάμεσα στα πλαίσια,
αλλά και ικανοποιητικά ρευστή ώστε να το παίρνουν οι μέλισσες ευχερώς».

Προσοχή χρειάζεται το σογιάλευρο να είναι λεπτοαλεσμένο (αλεύρι ψιλό) και
η γύρη δικής μας (του μελισσοκόμου) παραγωγής. Με γύρη αμφίβολης
προέλευσης είναι πολύ πιθανή η μετάδοση ασθενειών, κυρίως αμερικάνικης
σηψηγονίας και ασκοσφαίρωσης.

γ) Ανανέωση του πληθυσμού – βασιλοτροφία.
Μετά την εντατική αλλαγή μελιού στους καλοκαιρινούς μήνες, ιδιαίτερα σ’
ορισμένες ανθοφορίες όπως το βαμβάκι, ο ηλίανθος, το έλατο κ.α., η φθορά
των συλλεκτριών μελισσών και γενικότερα των εργατριών είναι μεγάλη. Εξ
άλλου είναι πιθανό οι καιρικές συνθήκες στο τέλος του φθινοπώρου να μην
ευνοήσουν την εκτροφή γόνου, έτσι είναι επιβεβλημένο να φροντίσει ο
μελισσοκόμος, να δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες, για την ανανέωση
του πληθυσμού. Συνήθως μια καλά μελετημένη μεταφορά των μελισσιών
εξασφαλίζει το απαραίτητο νέκταρ και τη γύρη για επέκταση του γόνου.
Κατάλληλες ανθοφορίες είναι: της ερείκης, σε υψώματα μετά από βροχές τον
Αύγουστο, μέτριες μέγιστες θερμοκρασίες και δροσερές νύχτες. Του
πολύκομβου στα θερισμένα σιτηρά με μέλι πολύ καλής ποιότητας για
διατροφή των μελισσιών, αλλά σκούρο με ιδιαίτερη γεύση και γρήγορη
κρυστάλλωση. Του κισσού σε πλαγιές λόφων και βουνών. Της μυρτιάς σε
παραποτάμιες και υγρές περιοχές. Της ακονιζάς, (σκοτζάρι) σε
ακαλλιέργητες εκτάσεις, ρείθρα δρόμων. Του κρόκου προς τα τέλη
Σεπτεμβρίου στο οροπέδιο της Κοζάνης.
Βασιλοτροφία: αυτή την περίοδο είναι δυνατό να γίνει και μάλιστα με
ικανοποιητικά αποτελέσματα αλλά πρέπει να λάβουμε μέριμνα για ύπαρξη
μεγάλου αριθμού κηφήνων. Κριτήριο για την επιτυχία είναι περισσότερο η
επάρκεια γύρης και δευτερευόντως νέκταρ και ήπιες κλιματικές συνθήκες.
Πολύ κατάλληλη ανθοφορία είναι η ερείκη του Σεπτεμβρίου. Οι βασίλισσες
του φθινοπώρου σταματούν αργά τη γέννα και ξεκινούν νωρίς το χειμώνα.
δ) Έλεγχος ασθενειών.
Το καλοκαίρι ο χειρισμός των μελισσιών, ιδιαίτερα ο λεπτομερής έλεγχος για
ασθένειες του γόνου, είναι μια χρονοβόρα και επίπονη εργασία, λόγω των
μελιτοθαλάμων που προστίθενται και των γεμάτων με μέλι πλαισίων.
Συνέπεια των ανωτέρω είναι να ξεφεύγει πολύ συχνά της παρατήρησης του
μελισσοκόμου η προσβολή στα πρώτα στάδια μελισσιών με αμερικάνικη
σηψηγονία και άλλων ασθενειών του γόνου. Το Σεπτέμβριο, που όπως
είπαμε είναι ο μήνας της ανασυγκρότησης, έχουμε την ευχέρεια να
επιθεωρήσουμε τα σμήνη μας που τώρα είναι ξελαφρωμένα από μέλια και
περιττά πλαίσια.
Οι ασθένειες που θα μας απασχολήσουν είναι η αμερικάνικη σηψηγονία και
ασκοσφαίρωση , η σακόμορφος σηψηγονία, που οφείλεται σε προσβολή από
ιό, είναι δηλαδή ίωση και δεν βοηθούν τα φάρμακα στην αντιμετώπισή της,
με συμπτώματα που μοιάζουν της αμερικάνικης σήψης. Η άρρωστη
προνύμφη μεταβάλλεται σε «σάκο» με σκληρό περίβλημα και υγρό
περιεχόμενο. Υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι μεταδίδεται ο ιός και με τη
βαρρόα. Δεν είναι συχνή αρρώστεια. Συνήθως ξεπερνιέται αν περιορίσουμε
τη βασίλισσα και δώσουμε χρόνο στις μέλισσες να καθαρίσουν τα
προσβεβλημένα κελιά, αναφέρεται όμως για να γίνει διάκριση από άλλες
ασθένειες και ν’ αποφύγουμε την περιττή χημειοθεραπεία.
Αν παραμεληθεί η καταπολέμηση της βαρρόα την Άνοιξη, τότε είναι σχεδόν
βέβαιο ότι, το Σεπτέμβριο θα παρατηρήσουμε τις δυσάρεστες συνέπειες από
τον ευχερή πολλαπλασιασμό του παρασίτου στον κλειστό γόνο του
καλοκαιριού. Για τους λίγους, ελπίζω που δεν γνωρίζουν τα συμπτώματα της
έντονης προσβολής από βαρρόα αναφέρω τα πιο χαρακτηριστικά. Μέλισσες
χωρίς φτερά και τρίχωμα, κακοσχηματισμένες, μπροστά στην κυψέλη καιπάνω στα πλαίσια, γόνος εγκαταλελειμμένος σκουρόχρωμος με συμπτώματα
σηψηγονίας, πλαίσια συνήθως με μέλια, πληθυσμός μελισσών
περιορισμένος.
ε) Διαχωρισμός των μελισσιών δυνατά – αδύνατα, υγιή και
προβληματικά.
Στις αρχές του φθινοπώρου είναι χρήσιμη η ανασύνταξη στον σχηματισμό
των «κοπαδιών» μας. Πολλές παραφυάδες είχαν μεγάλη ανάπτυξη και έχουν
γίνει κανονικά μελίσσια, ενώ αντίθετα μερικά μελίσσια της άνοιξης δυνατά,
έχουν εξασθενήσει, λόγω γερασμένης βασίλισσας ή άλλων διαφόρων αιτιών.
Ο διαχωρισμός αυτός είναι χρήσιμος, ιδιαίτερα για όσους έχουν μεγάλο
αριθμό μελισσιών, για το σωστό προγραμματισμό και την εκλογή της
περιοχής μεταφοράς. Ξεχωριστή τοποθεσία πρέπει να προβλεφθεί για τα
ύποπτα αρρώστιας μελισσοσμήνη καθώς και για τα προβληματικά από
διάφορες άλλες αιτίες.

2) ΜΕΡΙΜΝΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

α) κηρήθρες: Μετά τον τρυγητό πάντοτε κάνουμε διαχωρισμό των
κηρηθρών. Ξεχωρίζουμε τις πολύ παλιές και κατεστραμμένες κηρήθρες για
λιώσιμο και παραγωγή κεριού. Τις λιώνουμε χωριστά από τα
«ξελεπιδίσματα» γιατί πάντοτε το κερί βγαίνει σκουρόχρωμο, ενώ μέχρι να
φθάσουμε στη διαδικασία αυτή τις προφυλάσσουμε από τον κηρόσκωρο
αφού τις διατηρήσουμε στην κατάψυξη για μερικές ώρες. Τα πλάισια
βράζονται και καθαρίζονται από τα υπολείμματα των κεριών και της
πρόπολης για μελλοντική χρησιμοποίηση.
Από τις χρήσιμες κηρήθρες που απομένουν, αν είναι περισσότερες απ’
όσες χρειάζονται τα μελίσσια μας αυτή την περίοδο, διαλέγουμε για
επιστροφή στα μελισσοσμήνη όσες έχουν γύρη και τις πλέον
σκοτεινόχρωμες. Αυτή την περίοδο η προτίμηση των μελισσιών για
εκτροφή γόνου και αποθήκευση μελιού στρέφεται στις πιο «ζεστές» μαύρες
κηρήθρες.
Οι υπόλοιπες που απομένουν θα ξαναχρησιμοποιηθούν πιθανότατα την
ερχόμενη άνοιξη και η προφύλαξή τους από τον κηρόσκωρο είναι
απαραίτητη.
Βέβαια οι καινούργιες και άσπρες κηρήθρες κινδυνεύουν λιγότερο , ιδίως
αν αποθηκευθούν σε χώρο όπου δεν υπάρχουν άλλες παλιές κηρήθρες ή
χρησιμοποιημένες και ακαθάριστες κυψέλες.
β) Σκεύη τρυγητού: Μετά τον τρυγητό, όλα τα εργαλεία και τα σκεύη από
το δοχείο απολεπισμού έως το μελιτοεξαγωγέα και το φίλτρο στραγγίζονται
επιμελώς, αλλά δεν πλένονται με νερό, παρά μόνο την ημέρα που θα
πραγματοποιήσουμε τον επόμενο τρύγο είτε αυτός γίνει σ’ ένα μήνα είτε σ’
ένα χρόνο. Μόνο τα μελισσοκομικά μαχαίρια και όλα τα πλαστικά δοχεία
που τυχόν χρησιμοποιούμε ξεπλένουμε καλά με νερό, ενώ φροντίζουμε η
αποθήκη μας να έχει μελισσοστεγανότητα για να μη προσελκύονται
μέλισσες από τη γύρω περιοχή.
Προετοιμασία για το πεύκο.

Στα τέλη Σεπτεμβρίου ξεκινά η καλύτερη περίοδος για την εκμετάλλευση του
πευκόμελου, που διαρκεί μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου.
Αρκετοί μελισσοκόμοι βασίζονται μόνο σ΄ αυτή την περίοδο για την
παραγωγή μελιού. Προϋποθέσεις για την πληρέστερη εκμετάλλευση του
πευκόμελου είναι:
1. Έγκαιρη μεταφορά (συνήθως 15 – 20 Σεπτεμβρίου).
2. Μελίσσια με πολλά πλαίσια γόνου.
3. Όσο το δυνατόν μεγαλύτερα αποθέματα γύρης.
4. Μελίσσια «νηστικά» κατά την έκφραση των μελισσοκόμων, δηλ.
τρυγημένα.